وقتي در كنار برج مراقبت پرواز فرودگاه امام خميني(ره) با آن اشكال چند ضلعي و هندسي مي ايستيد، اين برج 50 متري در برابرتان قد علم كرده و خودنمايي مي كند؛ برجي كه كنترل هوايي تا شعاع هفت مايل- 26/11 كيلومتر – و ارتفاع 5 هزار پا- 52/1 كيلومتر- را رصد مي كند تا فاجعه اي در آسمان و زمين رخ ندهد. اين برج است كه فرمانروايي مي كند. هرچند برج مراقبت، كنترل و مختصات هواپيما را در دست دارد اما از سوي ديگر هوش و حواس مهندسين اين برج به همه جا متمركز است و آسمان آبي را تحت سلطه خود دارند تا چيزي از ديد آن ها پنهان نماند. تكنيسين ها حتي ثانيه ها را هم در معادلات رياضي و ملاحظات در نظر دارند. گاهي يك مكالمه كوتاه چهار و پنج كلمه اي «كاپيتان لطفاً يك لحظه صبر كنيد!» در مدت زمان 10، 12 ثانيه اي مي تواند پروازي را به مسافتي بيشتر ببرد و مسافران را دل نگران كند. مهندس «عباس درتاج» سال هاي طولاني است كه در برج فرودگاه امام(ره) خاطراتي تلخ و شيرين تجربه كرده است، خاطراتي كه ما را از طبقه دوم برج، آن هم با لمس كردن كارت ديجيتالي توسط آسانسور به طبقه هشتم پيش مي برد. اين بار به سوي آسانسور استوانه اي شيشه اي شكل كه مانند يك پيستون توسط يك جك بزرگ از طبقه هشتم به طبقه دهم قرار گرفته است مي رويم تا برسيم به اتاقك شيشه اي 8 ضلعي يعني «اتاق برج كنترل» كه در آن با شيشه هاي معروف مورب و كج خميده شده به سمت داخل اتاق روبه رو مي شويم تا از آن بالاهمه جا را رصد كنيم؛ شيشه هاي مورب كه باعث جلوگيري از انعكاس نور مستقيم خورشيد به داخل مي شود. مهندس درتاج كارشناس مسئول برج مراقبت پرواز است.

در برج مراقبت چه مي گذرد؟
اگر بخواهيم از ديدگاه و منظر سازمان بين المللي هواپيمايي كشوري I.C.A.O به اين موضوع بپردازيم، برج كنترل مراقبت، مسئول جلوگيري از برخورد هواپيما روي سطوح پروازي داخل فرودگاه، برخورد هواپيما با خودروها، موانع ها و سرانجام برخورد هواپيما با يكديگر در محدوده هوايي فرودگاه است.
به عبارت ديگر يك وسيله پرنده از لحظه استارت تا موقع خاموش كردن در فرودگاه مقصد، تحت كنترل يكي از واحدهاي مراقبت پرواز قرار مي گيرد. واحد برج مراقبت«Tower»، واحد كنترل تقرب «Approach» و مركز كنترل مسير پرواز «Area Control Center» اين سه مجموعه تخصصي از عمده كارهاي مراقبت پرواز است كه مديريت استوانه اي به مركزيت فرودگاه با شعاع 7 مايل- 26/11 كيلومتر- و با ارتفاع 5 هزار پا- 52/1 كيلومتر- را در كنترل برج مراقبت دارد. تيك آف پرواز و لندينگ فرود يك هواپيما بايد در جهت خلاف وزش باد انجام گيرد. بايد بگويم در هنگام فرود، هواپيما سرعتي برابر 210 تا 280 كيلومتر دارد.

آيا در شرايط سخت دچار دردسر و استرس شده ايد؟
دو سال است كه كارشناس برج مراقبت هستم. قبل از آن به عنوان سركشيك برج مراقبت بودم. برج مراقبت پنج تيم دارد كه من به عنوان يكي از سركشيك ها بودم. بارها پيش آمده بود وظيفه نظارتي خود را به عنوان سركشيك كنار گذاشته و به همكارانم كمك مي كردم، به خاطر اين كه حجم ترافيكي آنقدر سنگين بود كه احتمال مي دادم كنترلر ترافيك هوايي نتواند اين كار را به درستي و به شكل بهينه انجام دهد.
در فرودگاه هايي مانند مهرآباد، امام خميني(ره)، مشهد، شيراز، اصفهان، تبريز و فرودگاه هاي شلوغ ديگر اين مساله هر شب و روز پيش مي آيد. به خاطر حجم پرواز، سركشيك برج به كمك و ياري كنترلر مي رود. به ياد دارم در يكي از روزها پرواز هواپيماي يك موتوره ملخي كه از كويت برخاسته بود و به مقصد فرودگاه مهرآباد حركت مي كرد، به خاطر تمام شدن سوخت و بدون هماهنگي قبلي و با وجود ترافيك هوايي در فاينال بلند وارد محدوده ترافيكي هوايي ما شد. حتي مجوز ورود هم نداشت. با اين حال روي يكي از تاكسي وي ها «TAXIWAY» -مسيرهاي خزش- هواپيما فرود آمد، يعني بدون مجوز لندينگ كه اين مساله باعث اضطراب و چالش برج مراقبت شد و بايد بگويم اين مساله بسيار خطرناك است.



چه ماه ها يا روز و ساعتي حجم ترافيك زياد مي شود؟
ما چند تا «هاي سيزن» يعني روزهاي پرسفر داريم كه شلوغ ترين آن محدوده آغاز سال نو شمسي است. به عبارت ديگر بيشترين حجم ترافيكي از 27 اسفند ماه شروع و تا 15 فروردين ماه ادامه دارد. فصل تابستان نيز پرترافيك است و اين ترافيك بيشتر در شب ها به وجود مي آيد، به دليل اين كه يك هواپيما با آن همه بار و مسافر در روز و گرما، توان پريدن ندارد. اغلب در فصل گرما و تابستان پروازها شب صورت مي گيرد دليلش هم كاهش دما در شب است كه هواپيما بتواند با آن همه بار و مسافر تيك آف كند.

آيا حادثه اي پيش آمده است كه از كنترل شما خارج بوده و فقط نظاره گر يك حادثه تلخ و دلخراش بوده ايد؟ در آن لحظه چه عكس العملي داشته ايد؟
متاسفانه بايد بگويم در يكي از روزها، موقعي كه هواپيماي هركولس سي – 130 نيروي هوايي براي آموزش از باند خارج شد و به ايرباس هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران كه در حال «تو» Tow –جابه جايي با هواپيماكش- شدن بود، برخورد كرد و متاسفانه همه خلبانان و خدمه هواپيمايي هركولس سي – 130 به جز يكي از خدمه ها جان باختند. ما در آن لحظه در برج مراقبت نظاره گر بوديم و فقط گريه كرديم.

آموزش هواپيماي سي-130؟
بله و سخت ترين لحظه آموزش مرحله تاچ اند گو است. در اين مرحله آموزش مرتب هواپيما در محدوده ترافيكي مي چرخد. لندينگ يعني فرود مي آيد و دوباره در همان لحظه بايد تيك آف يعني پرواز كند. هواپيماي ايرباس هم در حال سرويس با يدك بود كه خوشبختانه هيچ مسافري در آن نبود. در اين هنگام هركولس سي – 130 لندينگ كه مي كند از باند خارج مي شود و به ايرباس برخورد مي كند.

حرارت آنقدر شديد و زياد بود كه حتي ما اين حرارت را تا برج مراقبت حس كرديم. هواپيماي ايرباس در حال سرويس بود، البته يكي از خدمه ها در آن زمان از پنجره كوچك توانست خودش را به بيرون پرت كند. آن لحظه يكي از بچه هاي ايمني زميني و آتش نشاني با رشادت ملحفه اي را روي سر كشيد، خودش را به سرعت به حوضچه رساند و با يك پرش به داخل حوضچه آب فرو رفت. در اين هنگام به بيرون جستي زد و به سوي خدمه دويد. ما اين صحنه هاي دردناك را مي ديديم، وي دستانش را در كمر خدمه حلقه زد، خدمه را به دوش گرفت و خيلي سريع به عقب برگشت كه خوشبختانه هنوز خدمه جان خود را مديون مامور ايمني زميني و آتش نشاني فرودگاه مي داند.

خدمه دوم نيز از پنجره شكسته شده و كوچك به سختي به بيرون پريد تا نجات پيدا كند. دوباره در اين هنگام مامور ايمني زميني و آتش نشاني با شجاعت وصف نشدني ملحفه را به سر كشيد. دوباره به حوضچه آب جستي زد و به سوي خدمه دويد. دستش را بر كمر خدمه حلقه زد، اما به يكباره متوجه شد ديگر كار از كار گذشته و خدمه در حرارت آتش از بين رفته و كاملاً سوخته است.

در ايام جنگ حادثه فرود و كنترل هوايي دشوار و سخت تر بود يا اين روزها؟
مسلماً در ايام جنگ خيلي سخت تر بود. هواپيماهاي متخاصم به فضاي ايران رفت و آمد داشتند. يكي از مسائل مهمي كه وجود داشت به دليل ملاحظات جنگي از اصطلاح هواپيمايي استفاده نمي كرديم و واژه هاي فارسي در آن زمان جايگزين اين اصطلاحات شدند.
در آن ايام عمليات امداد رساني و آمبولانس براي حمل و نقل مجروحان به شهرهاي بزرگ در اوج خود بود. هميشه درخواست فرود اضطراري از سوي خلبانان داشتيم. علاوه بر اين كه ما اولويت را به هواپيماها و بالگردها مي داديم، دوباره خلبان با برج مراقبت ارتباط برقرار مي كرد و تكرار درخواست فرود اضطراري داشت. ما تعجب مي كرديم به دليل اين كه ما اجازه فرود اضطراري داده بوديم و شرايط سخت بود. با اين حال خلبان در جواب پرسش ها مي گفت دو نفر ديگر از داخل هواپيما پرواز كرده اند و اين به معناي شهادت دو رزمنده ديگر بود كه سخت ترين و غمناك ترين لحظات عمرمان را رقم مي زد.

چه خطرات طبيعي در آسمان وجود دارد؟
در مسير خلبانان گاهي پيش مي آيد با ابرهايي به نام ابر كومولونيمبوس روبه رو مي شوند. اين ابرهاي خشمگين و وحشتناك ابرهايي هستند كه از يك هزار پا- 304 متر- تا 31 هزار پا- 44/9 كيلومتر- ارتفاع دارند و شباهت زيادي به انفجار بمب اتم دارند، دماي آن منفي 10 درجه است، حجم آب هاي آن برابر است با حجم يك سد پر آب بزرگ مانند سد كرج. تصور كنيد اگر يك شئ به اندازه يك نخود را از بالاي اين ابر به پايين رها كنيد چه اتفاقي خواهد افتاد.
تصورش هم غير ممكن است، اما باور كنيد تبديل به يك گوي عظيم الجثه اي از يخ مي شود. خلبانان به محض شنيدن نام اين ابرها در مقابل مسيرشان، وحشت مي كنند و فوراً تغيير مسير مي دهند تا مبادا هواپيمايشان به كلي به يك تكه يخ بزرگ تبديل شود.

دوست داشتيد به جاي كنترل برج مراقبت همين الآن در كابين خلبانان بوديد و خلباني مي كرديد؟
خلباني و كنترل برج مراقبت پرواز هر كدام حلقه هاي زنجيره اي حمل و نقل هوايي هستند كه بدون وجود آن يكي، ديگري معنايي ندارد. من بدون اغراق مي گويم همه همكارانم در واحدهاي مراقبت پرواز كشور از شغل خود راضي هستند، به خاطر پويايي اين شغل بين المللي و اهميت آن همواره از سر حد جان مان نيز گذشته ايم. به ياد دارم مرحوم استاد بزرگ ما علي رومينا كه يكي از باتجربه ترين و اساتيد بزرگ كشور بود، هنگام مسئوليت و كار، اين دنيا را ترك گفتند. من و همكاران معتقد هستيم اين كار بايد با دقت، هوشياري و تيزهوشي همراه باشد.

كارتان جزو مشاغل سخت و زيان آور است؟
همواره در استرس و شرايط سخت كاري هستيم. طبق طبقه بندي مشاغل سازمان I.L.O حرفه مراقبت پرواز جزو مشاغل پراسترس و هم رديف و همپايه شغل خلباني و ناخدايي كشتي است، در صورتي كه در كشور ما مشاغل مراقبت پرواز در رده مشاغل كارمندي در راستاي نظام هماهنگي كشور قرار گرفته كه بايد در رده مشاغل سخت و زيان آور قرار گيرد.

شغل خلباني بهتر است يا كنترل برج مراقبت؟
اين يك نظر شخصي است كه هر فرد در نگاه خود دارد. شايد من پرواز را خيلي دوست داشته باشم ولي ديگري دوست دارد كه زير پايش سفت و محكم باشد. بعضي از همكاران من هم ابتدا در مراقبت پرواز بودند و بعدها خلبان شدند، اما خلباني را دوست دارم.

شايد بارها ديده ايد يا شنيده ايد هواپيماي مسافري در حال سقوط است و هيچ كاري از دست شما بر نمي آيد. لحظه اي كه چشمانتان مدار و رادار را دنبال مي كند، هواپيما به سوي مرگ حركت مي كند، لحظه به لحظه از مدار و رادار شما خارج شده و يك باره سقوط و فاجعه... آن لحظه شما و همكارانتان چه حسي داشته ايد؟
يک بار که يک هواپيماي توپولف به مقصد ايروان در حال حركت بود، صداي خلبان را شنيديم و... به يكباره از صفحه رادار محو شد و در اطراف قزوين سقوط كرد. آنقدر اين شوك برايمان سخت و دشوار بود كه 2 تن از همكارانم به مشكل برخوردند. از ناحيه قفسه سينه احساس ناراحتي كردند و مجبور شديم با اورژانس فرودگاه تماس بگيريم.

در موارد ضروري و خاص چه كار بايد كرد؟
در مراقبت پرواز اگر يك پرواز داشته باشيم، يك معادله داريم اما با زياد شدن آن معادلات نيز زياد و زيادتر خواهد شد تا جايي كه n – 1 فاكتوريل، معادلات ترافيكي شما زياد و زيادتر مي شود. مثلاً اگر 5 ترافيك هوايي داشته باشيم، 5 منهاي يك مساوي است با 4 ضربدر 3 ضربدر 2 ضربدر يك مساوي است با 24 معادله براي اين بار ترافيكي خواهد بود و ما همه موارد ضروري و خاص را محاسبه مي كنيم تا با مشكلي روبه رو نشويم.
نخستين اقدام ما در صورتي كه مورد اضطراري براي هواپيما پيش آيد و قصد فرود اضطراري در فرودگاه را داشته باشد اين است كه اين موضوع را به مركز ايمني زميني و آتش نشاني هواپيما گزارش مي كنيم كه اين واحد آموزش برخورد با حريق هواپيما و موارد ديگر را آموزش ديده اند و اطلاعات كافي را در رابطه با مقدار سوخت آن هواپيما و تعداد مسافران را از خلبان كسب مي كنيم تا بتوانيم به همكاران اطلاعات دقيقي را منعكس كنيم. در آن صورت اين واحد خود را آماده خدمات رساني مي كند.

تا به حال پيش آمده يكي از بستگان شما در هواپيمايي با نقص فني بوده و هيچ اميدي به فرود نداشته ايد، اما ناگهان معجزه اي رخ داده و هواپيما بدون حادثه به زمين نشسته باشد؟
تا به امروز با اين مشكل برخوردي نداشته ايم اما در صورت اعلام نقص فني، همه درخواست هاي خلبان را اجرا مي كنيم. البته نه تنها من بلكه مطمئن هستم ديگر همكارانم در سازمان نسبت به مسافران نگاهي فراتر از اقوام و دوستان خود دارند و سعي و تلاش خود را مي كنند تا هواپيما با كمترين تاخير فرود و پرواز كند.

در ايام كنترل برج مراقبت چه زمان هايي خوشحال هستيد و چه زمان هايي ناراحت؟
موقعي كه حادثه ناگواري در صنعت هواپيمايي پيش مي آيد، آن لحظه برايمان سخت و ناراحت كننده است. در مواقعي كه بتوانيم حجم زيادي از ترافيك هوايي را با شايستگي كنترل كنيم يا هنگامي كه هواپيما بدون حادثه و به سلامت روي زمين بنشيند، بهترين لحظه زندگي ما است.

تلخ ترين و شيرين ترين خاطره تان را که در ايام كنترل برج مراقبت ياد داريد بگوييد.
تلخ ترين خاطره من سقوط هواپيماي هركولس سي – 130 خبرنگاران بود. دقيقاً به خاطر دارم حدود ساعت 2 بعداز ظهر روز 15 آذر سال 84 بود كه جمعي از اصحاب رسانه اي كه داخل آن بودند، سقوط كردند و آن روز يكي از بدترين روزهاي زندگي من و همكاران بود اما شيرين ترين لحظه زندگي من اين بود كه داخل كابين هواپيما بودم و از نزديك با كار سخت خلبانان آشنا شدم.

روزنامه ايران به تاريخ 23/9/92

---

---